Heb jij wel eens last van uitstelgedrag, eetbuien, de gym skippen en/of smoesjes en excuses voor jezelf verzinnen? Of heb jij bepaalde doelen die je héél graag wil bereiken, maar doe je op één of andere manier toch niet structureel wat nodig is? In het derde artikel over mindset wil ik je graag meenemen in het -voor veel mensen- meest herkenbare stuk, waar ik al jaren veel op coach en over schrijf en vertel: het reptielenbrein. In het vorige artikel bespraken wij namelijk je ‘innerlijke houding’ en gaf ik aan dat ik in de volgende blogartikelen zou uitleggen hoe je deze kunt veranderen. Zonder je bewust te zijn van je reptielenbrein en te weten hoe je hiermee om moet gaan, is het zeer moeilijk om een blijvende verandering te maken, op welk gebied dan ook. Een voorbeeld hiervan over voeding:
Het is 31 december, oudejaarsdag en je hebt voor jezelf besloten dat het nieuwe jaar écht anders moet gaan worden. Je wil weer lekker in je vel zitten, meer spiermassa, een lager vetpercentage en een positief zelfbeeld. Je voelt je sterk gemotiveerd, 2017 wordt ECHT jouw jaar. Je weet zeker dat je er dit keer echt alles aan gaat doen om het te behalen, en dat niks jou nog in de weg staat. Let’s rock!
Vervolgens is het 7 januari en je hebt al vanaf 2 januari iedere dag gesport en op je voeding gelet. Waarom niet vanaf 1 januari? ‘Tja, 1 januari telt nog niet helemaal he, dan ben ik brak’ (=reptielenbrein gedachte). Op 7 januari denk je ‘Ach, ik heb me nu al vijf hele dagen aan mijn schema’s gehouden, ik heb het wel verdiend om even lekker met een zak chips op de bank te gaan zitten’ (=reptielenbrein gedachte). Vervolgens eet je ‘per ongeluk’ de hele zak leeg en voel je je slecht, waardoor je op 8 januari de motivatie niet meer kan vinden om nog gezond te eten: ‘Het is nu weekend, en ik heb het met die zak chips toch al verpest, ik begin maandag wel weer opnieuw’ (=reptielenbrein gedachte).
Herkenbaar? Lees vooral verder.
Het drie-enige brein
Het reptielenbrein is het oudste stukje hersenen wat je bezit. Je hersenen bestaan namelijk uit drie delen en in volgorde van het jongste naar het oudste deel zijn dat: het menselijk brein (de neocortex), het emotionele/zoogdieren brein (limbisch brein) en het reptielenbrein.
De neocortex, ofwel je menselijk brein, is vooral verantwoordelijk voor alle rationaliteit en nuchterheid. Weloverwogen beslissingen maken, kennis opdoen, logisch nadenken, het analyseren en oplossen van problemen.
Het zoogdierenbrein is vooral verantwoordelijk voor al je emoties. Woede, angst, maar ook liefde, aantrekkingskracht en affectie. Dit emotionele brein zorgt ervoor dat we gebeurtenissen onthouden, zodat we ze kunnen herhalen óf vermijden. Plezierige dingen willen we uiteraard graag herhalen (zoals seks, lekker eten, lachen, knuffelen) en onplezierige dingen willen we graag vermijden (pijn, verdriet en angst). Toch is dit emotionele brein er vaak verantwoordelijk voor dat we irrationele dingen doen, dingen we die we vanuit ons ‘normale verstand’ (en dus vanuit je neocortex van waaruit je rationeel kan nadenken) eigenlijk niet zouden doen: vreemdgaan, overeten, meer alcohol drinken dan goed voor je is of geld uitgeven dat je niet ‘hebt’.
Het reptielenbrein is het meest primitieve brein en is verantwoordelijk voor het automatisch regelen van de meest belangrijke functies, zowel fysiek (je ademhaling, hartslag, bloedsomloop) als qua instincten (voortplantingsdrang & overlevingsinstincten zoals voeding). Met andere woorden onze meest primitieve levensfuncties die absoluut nodig zijn voor ons eigen voortbestaan en het overleven van ‘de mens’.
Het reptielenbrein denkt niet na en onthoudt ook niets, het reageert enkel en alleen primitief op prikkels van buitenaf. Woede, dominantie, paringsdrift, dwangmatigheid, angst, hebzucht, vraatzucht… het ‘wilde beest’ in ons dat er enkel op gericht is om te OVERLEVEN.
Wat betekent dit voor jou en je doelen?
Je zult wellicht denken dat de mens een slim en nadenkend wezen is en dat het menselijk brein het meest actief is. Helaas is dit zeker niet altijd zo en worden de meeste beslissingen gemaakt op basis van emoties en primitieve instincten. Ons reptielenbrein en emotionele brein overheersen dus vaak ons rationele brein. Immers; je weet dondersgoed dat je zou moeten gaan sporten om spiermassa op te bouwen, en toch ga je niet (altijd). Je weet ook dondersgoed dat als je chocolade eet, je niet meer kan stoppen, en dat dus niet bevorderlijk is voor je macro’s en je daarmee je eigen gewichtsverlies saboteert. En toch neem je dat stukje chocola.
Maar is het reptielenbrein dan alleen maar negatief? Zeker niet. We weten inmiddels dat het reptielenbrein gebrand is op maar één ding, en dat is overleven. Het r-brein (zoals ik ‘m vaak noem in mijn coaching) wil jou dus beschermen, en gelukkig maar! Wanneer het namelijk gaat om levensbedreigende situaties, dan is jouw r-brein het stukje hersenen dat als eerste reageert, waardoor jij: net op tijd aan je stuur draait wanneer je tegen een andere auto aan dreigt te rijden; net op tijd op de stoep springt wanneer je bijna door een scooter wordt aangereden; en net op tijd die agressieve hond bij je baby wegtrekt wanneer je daar gevaar in ziet. Het ‘vluchten of vechten’ instinct. Het menselijk brein zou in deze gevallen niet op tijd zijn, want die zou eerst stoppen, nadenken wat de beste oplossing zou zijn – en tegen die tijd zou je al aangereden zijn.
Waarom je vaak voor de comfortkeuze gaat
Het reptielenbrein wil echter niet alleen jouw fysieke toestand beschermen, maar ook jouw huidige identiteit (wie jij nu dénkt te zijn). In het artikel over jouw innerlijke houding kwam al naar voren dat wij mensen vaak over onszelf denken ‘ik ben nu eenmaal …’ waarbij de drie puntjes kunnen staan voor ‘een emotie eter’, ‘een perfectionist’, ‘niet goed genoeg’, ‘niet zo gedisciplineerd’, etc. terwijl dit niet de absolute waarheid is. Maar zolang jij over jezelf denkt dat jij een emotie eter bent, zal je ook altijd blijven handelen vanuit die identiteit. En je reptielenbrein? Die beschermt jouw identiteit met man en macht! Waarom? Omdat jij gewend bent om dingen op een bepaalde manier te doen. Je hebt bepaalde patronen in je leven ontwikkeld die binnen jouw comfortzone vallen, en die je keer op keer herhaalt. Dit doe je omdat je reptielenbrein het volgende denkt: als jij vandaag dit patroon hebt en veilig in leven bent – en je morgen hetzelfde doet, dan zal je morgen ook wel veilig in leven blijven. In je comfortzone leven voelt veilig. En veiligheid staat op nummer 1, bij je r-brein.
Dus: zie jij jezelf al járen als emotie eter en handel je ieder weekend weer zo – ook al staat dit gigantisch in de weg van je doelen – dan zal jouw r-brein er alles aan doen om jou in dit cirkeltje te laten zitten. Iedere keer als jij een poging onderneemt om eruit te breken en te stoppen met emotie eten, dan zal jouw reptielenbrein jou proberen tegen te houden.
Hoe? Well, simpelweg zeggen ‘ga lekker door met emotie eten’ werkt niet, want dan komt jouw menselijk (rationele) brein om de hoek kijken die zal zeggen ‘ehh, nee.. want ik wil afvallen dus dat is niet logisch’. Dat werkt dus niet goed genoeg. Jouw reptielenbrein is veel gewiekster dan dat. Het zal met allerlei vernuftige en geniale redenen komen, waarom jij zou moeten doorgaan met eten. Zoals: ‘ach, je hebt zo hard gesport, dat ene koekje kan heus wel’. Of ‘als je nou nu die reep chocolade gewoon opeet, dan houden we daar morgen wel weer rekening mee’. Of ‘je hebt zo’n rotdag gehad, je verdient die bak ijs’. En ga zo maar door. Dit is overigens alleen een voorbeeld voor emotie eten, maar geldt ook voor alle andere overtuigingen die jij over jezelf hebt. Je r-brein zal jou altijd in vaste patronen willen houden, omdat dat het meest veilig voelt. Alles wat nieuw of anders is, voelt onveilig en zal je reptielenbrein dus in eerste instantie willen verwerpen. Ook al wéét jij rationeel gezien dat het beter voor je zal zijn.
Hoe kom je er vanaf?
Niet. En dat moet je ook niet willen, want zoals eerder gezegd beschermt het reptielenbrein je in gevaarlijke situaties. Je moet het dan ook niet je r-brein kwalijk nemen dat het je saboteert in het bereiken van je doelen, maar simpelweg slimmer worden in het omgaan met dit stukje hersenen. Je zult je moeten beseffen dat het altijd nog aan JOU (en aan je menselijk brein) is om te KIEZEN of je meegaat in de excuses en smoesjes die je reptielenbrein voor je verzint, of dat je je er tegen verzet/er niet naar luistert. JIJ kan namelijk intellectueel en rationeel het verschil tussen een levensbedreigende situatie en een niet-levensbedreigende situatie zien, maar je r-brein niet.
Bewustwording is daarbij de eerste stap. We zien vaak bij onszelf en bij anderen dat we belangrijke, soms onherroepelijke beslissingen nemen tijdens grote momenten van vreugde of grote woede. Bijvoorbeeld het kapot slaan van iets dat we juist nodig hebben, of de aankoop van iets wat we juist niet nodig hebben. Een vreselijke eetbui (tot aan buikpijn toe) of scheldtirade tegen een geliefde valt hier ook onder. Allemaal zaken waarbij ons emotioneel- en r-brein de overhand hebben op ons ‘gezond verstand’. Zaken waarvan we achteraf spijt hebben. Je herkent vast wel wat voorbeelden in dit artikel, maar daarmee ben je er nog niet. Het reptielenbrein gaat véél verder dan dat – het is werkelijk elke seconde van de dag aanwezig. Het staat altijd op actief. En dat moet ook, want het kan zich het niet veroorloven om even in ‘sluimerstand’ te staan – met het risico dat je dan wordt aangevallen, aangereden, of welke gevaarlijke situatie dan ook. Je hebt het zelf vaak niet door dat het aanstaat, of pas de dag/week/maand/jaar er na. Dan denk je ‘shit, waarom heb ik dat nu wel/niet gedaan?’ Veel mensen leven hun hele leven vooral op de automatische piloot en gaan met de bewegingen van de dag (en dus hun r-brein) mee. Ze zitten in hun comfortzone en komen daar maar moeilijk uit (zoals ik in het eerste artikel uitlegde: de cirkel wereld).
Ik wil jou uitdagen om vanaf dit moment te letten op reptielenbrein uitspraken, gedachten of gedragingen van jezelf. En wanneer je dit doet, zal je ze ook steeds meer gaan opmerken bij anderen. Uiteraard is alleen bewustwording niet voldoende en zal je een KEUS moeten maken: luister ik ernaar, of negeer ik het en stap ik buiten mijn comfortzone – ook al voelt dat ontzettend ongemakkelijk? Hoe vaker je voor het laatste kiest, hoe sneller je bij je doelen zult komen. Go for it, and if you need help: je weet me te vinden.